O historii przedwojennej szkoły najlepiej opowiadają zapiski z kroniki szkolnej poczynione przez ówczesnego kierownika, p. Jana Lipińskiego. Niestety, na skutek działań wojennych, zaginęła cała dokumentacja szkoły. Cenną pomocą w opracowaniu niniejszej monografii stanowi cytowana wyżej kronika.
W gmachu szkoły w ostatnich miesiącach okupacji znajdował się szpital wojskowy. Już 26 lutego w dzień po wyzwoleniu, pani Ewa Kumochowa przystąpiła do organizacji szkoły. Praca polegała na wysprzątaniu całego budynku. W salach leżały sterty słomy, zakrwawionych bandaży i innych śmieci. Panował ogólny brud i bałagan. Nie zważając na swój status nauczyciela, pani Kumoch wraz z gronem współpracowników przystąpiła do generalnego sprzątania. W czasie prac porządkowych miał miejsce tragiczny incydent. Jedna pani znalazła w słomie nieznany przedmiot podobny do zamkniętego kubka. Na szczęście nie próbowała go otworzyć. Po oględzinach przez któregoś z mężczyzn okazało się, że jest to mina pułapka. W wyniku burzliwej narady ustalono, że neutralizacja miny polegać będzie na utopieniu jej w ubikacji. Sposób okazał się skuteczny, ponieważ wybuch nie nastąpił do dziś.
Na nowo organizują się władze szkolne. Nauka w tutejszej szkole rozpoczyna się 26 lutego 1945 r. Szkoła nosi tę samą nazwę co przed wojną: "Publiczna Szkoła Powszechna Nr 2 im. T. Kościuszki" i obejmuje dziewczęta całego regionu szkolnego, tj. Wolsztyna, Karpicka, Komorowa, Niałka Wielkiego i Berzyny. Organizacją szkoły zajęła się nauczycielka Komuchowa Ewa, która także sprawowała kierownictwo szkoły do dnia 22 marca. Pierwsze grono nauczycielskie stanowiły osoby: Ciesielska Pelagia, Mielochowa Cecylia, Raczkowiakówna Irena, Nowak Czesław, Mądrochówna Maria. Jak widać z powyższego szkoła jest "tyglem", w którym sytuacja zmienia się z dnia na dzień, jest odbiciem sytuacji w kraju. Brak stabilizacji, podręczników, zeszytów, mebli itp. Nie brakuje tylko entuzjazmu i chęci do pracy i nauki. Wymownym przykładem jest zapis w kronice. Rok szkolny 1945/46 rozpoczął się uroczystym nabożeństwem dnia 4 września.Grono nauczycielskie przystąpiło do pracy z zapałem, zdając sobie sprawę, że to pierwszy normalny rok szkolnej pracy, po długiej przerwie wojennej.
Wielkie zaniedbanie w wykształceniu oraz brak podstaw wychowawczych u młodzieży - oto trudności, które trzeba pokonać. Z wiarą w skuteczność naszych wysiłków rozpoczynamy pracę z nowym rokiem szkolnym". Obserwuje się już pewną stabilizację. Szkoła ma sześć klas zasadniczych i sześć oddziałów równoległych. Brak uczennic do VII klasy. Prawie wszystkie klasy (oprócz Ic i Va) są przyspieszone i przerabiać będą w ciągu roku dwie klasy. Dnia 16 września zorganizowana została Opieka Rodzicielska przy tutejszej szkole, pod przewodnictwem ob. Przymuszały Bernarda. Dnia 17 września rozpoczęty został systematyczny kurs wyższej oświaty dorosłych, na który zapisało się 28 słuchaczy. Dnia 24 września zorganizowany został rejon konferencyjny obejmujący obie szkoły w Wolsztynie. Dnia 1 października rozpoczęto dożywianie 130 dzieci. Dożywianie subwencjonowane jest przez kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego, Opiekę Rodzicielską i Powiatowy Komitet Opieki Społecznej". Dnia 24 maja zainstalowano w kancelarii kierownika szkoły telefon nr 53. Celem nadrobienia opóźnień wynikłych z lat okupacji uczniowie, osiągający pozytywne wyniki w nauce, po półroczu przeniesieni zostali do klas programowo wyższych. Z dniem 8 stycznia uczennice klas Ia, Ib i Id promowane zostały do klasy II. Z repetentek utworzono klasę Ib - reszta uczennic podzielona została na klasy IIa i IIb. Dnia 30 stycznia zakończono I - sze półrocze roku szkolnego 1945/46. Uczniowie klas II - VI, jako klas przyspieszonych, promowano do klas wyższych. Jedynie klasa Va- normalna- ukończy naukę w czerwcu po 10- cio miesięcznym kursie. Mimo trudnych warunków szkoła pełniła nie tylko funkcje dydaktyczne, ale również opiekuńczo- wychowawcze. Dnia 26 maja Koło Młodzież PCK przy tutejszej szkole urządziło uroczystości "Dnia Matki". Uroczystość odbyła się w baraku przy znacznym udziale matek. Rok szkolny 1945/46zakończono 18 czerwca. Na 448 uczennic promowano 357, tj. 84%. Świadectwo ukończenia szkoły otrzymało 28 dziewcząt. Mimo trudnych warunków powojennego życia zwraca uwagę ofiarność społeczeństwa i uczniów. Tylko w roku szkolnym 1946/47 zbierano składki na Komitet Wykonawczy Narodowej Rady Odbudowy Warszawy- 1.860,- zł na Daninę Narodową- 822,- zł na powodzian- 4.020,- zł i znaczną ilość młodzieży, z okazji Tygodnia Towarzystwa Burs i Stypendiów- 4.930,- zł, po raz drugi na Towarzystwo Burs i Stypendiów- 2.385,- zł. W czasie wakacji uczennice wyjeżdżały na kolonie i obozy. Łącznie w wakacje roku 1946/47 w zorganizowanych formach wypoczynku udział wzięło 98 dziewcząt". W pierwszych latach powojennych zwracają uwagę następujące fakty:
- wysoki procent nie promowanych - około 8,5%
- wysoka liczba dziewcząt- średnio 470
- niski stan zatrudnionych nauczycieli- średnio około 10 osób
- wysoka liczebność klas - powiązanie szkoły z kościołem (młodzież wraz z pedagogami bierze udział w nabożeństwach).
Szkoła w dalszym ciągu ulega modyfikacji. Staraniem kierownika Szkoły i Komitetu Rodzicielskiego, przy pomocy finansowej Zarządu Miejskiego- z dniem 1 maja 1949 szkoła została zradiofonizowana. Koszt urządzeń wynosił 98.333,- zł. Odbiornik radiowy Aga 54.230,- zł. Dziewięć głośników dynamicznych 34.200,- zł. Instalacja 9.903,- zł. Na ten cel otrzymano subwencję z Zarządu Głównego SKRK w Warszawie 10.000,- zł. Głośniki umieszczono w 9 izbach szkolnych, tj. w siedmiu izbach budynków pierwszego i w dwóch izbach budynku drugiego.
W roku szkolnym 1948/49 zorganizowano w Wolsztynie dwie szkoły koedukacyjne. W związku z czym obniżyła się liczba dzieci. Na początku lat 50 zwiększeniu do 15 osób ulega stan kadry nauczycielskiej. W dalszym ciągu zauważa się dużą rotację nauczycieli. Wielu korzysta z płatnych, wielomiesięcznych lub rocznych urlopów dla poratowania zdrowia. W roku szkolnym 1955/56 przeprowadzono remont szkoły. Wymalowano klasy, przestawiono piece, przełożono dach na budynku głównym i zakonserwowano smołą pozostałe. Zwraca uwagę aktywna praca drużyny harcerskiej. W szkole zatrudniony jest nauczyciel na etacie przewodnika drużyny harcerskiej. Bardzo aktywni społecznie są nauczyciele. Pracują w ZNP, biorą udział w agitacji rolników na rzecz kontraktacji i innych imprezach na terenie powiatu. Rośnie systematycznie liczba dzieci. Na początku roku 1956/57 wyniosła 745 osób w 18 oddziałach. W tym samym roku - 1 lutego przekazano 135 dzieci do Szkoły Podstawowej Nr 1 (dawne TPD ), a liczba klas z 18 zmniejszyła się do 15. Również w tym roku szkolnym na stanowisko zastępcy kierownika powołana została koleżanka Gabriela Kamieniarz. Od 15 grudnia w szkole rozpoczęto naukę religii jako przedmiotu nadobowiązkowego. W roku szkolnym 1959/60 na szkole zainstalowano antenę telewizyjną do wygranego przez uczniów telewizora "Record". W roku 1960/61 postanowiono utrzymać całkowitą laicyzację szkoły. W roku szkolnym 1961/62 w stan spoczynku przeszedł kolega Jan Lipiński, a kierownictwo szkoły objął Tadeusz Frűauff. Krytyczny dla szkoły był rok 1962/63. Stan ten najlepiej odda cytat z kroniki spisany ręką kierownika: Rada Pedagogiczna liczyła 23 nauczycieli i jednego bibliotekarza. Ilość oddziałów wynosiła 23, z ogólną liczbą uczniów 846. Nauka w większości odbywała się na dwie zmiany i lekcje w niektórych klasach kończyły się o godz. 18.05. Budynek szkolny był przeładowany, nauczyciele wyczerpani - gdyż należy wziąć pod uwagę 15 kółek zainteresowań, 8 organizacji uczniowskich i kursy szkoły wieczorowej z VI i VII kl. 3 razy w tygodniu. Przemęczenie było widoczne i przejawiało się w samej pracy nauczycieli. Na domiar od połowy grudnia 1963 r. mrozy dochodziły do -30°C - brak opału wobec niemożliwości przewozu spowodowało zamknięcie szkół trwające 3 tygodnie. Klas nie można było dogrzać, woda musiała być całkowicie zamknięta- częste awarie przewodów kanalizacyjnych i wodnych powtarzały się w tym okresie. Wobec tego, że budynek Szkoły 1000-lecia Nr 3 został ukończony i oddany do użytku z dniem 16.02.63 r., po podzieleniu miasta na rejony - część uczniów ze szkoły Nr 2 i 1 przeszły do szkoły Nr 3. Z młodzieżą - przeszli i nauczyciele - wobec powyższego nastąpiły pewne zmiany personalne nauczycieli. W czasie wakacji 1963 r. odnowiono mały budynek szkoły i częściowo duży. Zaczęto opracowywać dokumentację na instalację c.o. W czasie wakacji 1965 roku budynek szkolny uległ dalszej modernizacji. Drewniane schody z I i II piętra zostają zastąpione szeroką, kamienną klatką schodową. Podnosi to wygody, bezpieczeństwo i estetykę szkoły. Rok 1966/67 upamiętnił się wprowadzeniem w szkole podstawowej 8 klasy. Z dniem 5 września 1967 r. powołana została (przy Szkole Podstawowej Nr 2) Szkoła Podstawowa dla Pracujących z kl. VI i VII. W dalszym ciągu odnosimy sukcesy na terenie powiatu. Zespół poetycki zajmuje I miejsce i otrzymuje nagrodę 1.000zł. Również w sporcie szkoła odnosi sukcesy na szczeblu powiatu.
W roku szkolnym 1968/69 nastąpiły zmiany personalne w kierownictwie szkoły, kolega T. Frűauff przeszedł na urlop zdrowotny, a kierownictwo objął kolega Julian Wirt. W dalszym ciągu uczniowie odnoszą sukcesy w quizach filmowych. Tym razem II miejsce w quizie "Żołnierz ludowego Wojska Polskiego w filmie". W dniach 14-16.10.1968 r. koleżanka Grażyna Skupniewicz, nauczycielka tutejszej szkoły organizuje szczep harcerski przy Szkole Podstawowej nr 2. 7 czerwca młodzież zdobywa I miejsce i puchar przechodni w biegu ulicznym "Szlakiem czołgu zwycięstwa". W roku 1971 na emeryturę przeszła długoletnia zastępczyni kierownika koleżanka Gabriela Kamieniarz. Funkcję zastępcy kierownika powierzono koleżance Marii Wierzbickiej. Muzeum Archeologiczne w Poznaniu ogłosiło konkurs na temat: "Na tropach historii". Zespół uczniów naszej szkoły zajął I miejsce w województwie poznańskim, otrzymał w nagrodę piękną urnę oraz dyplom. W roku 1972/73 szkoła w Nowych Tłokach została dołączona jako punkt filialny do naszej szkoły. Zastępcą dyrektora została koleżanka mgr Wanda Meisner. W roku 1974/75 funkcję zastępcy dyrektora powierzono koleżance Elżbiecie Wais. Od 15.10.1976 r. inspektor BHP, ob. Kukla zarządził zamknięcie małego budynku szkolnego. Zapadła również decyzja generalnego remontu budynku dużego i rozbiórki małego. Termin rozpoczęcia remontu - marzec 1977r.
Z wielkimi trudnościami rozpoczął się rok szkolny 1977/78. Rozpoczęty w czasie wakacji remont kapitalny budynku nie został ukończony. Od 22 sierpnia gościny udzielił Zespół Szkół Zawodowych. Zajęcia odbywały się tam do 31 sierpnia. Od września wróciliśmy do małego budynku. Z braku miejsc organizowaliśmy nawet "zielone klasy". Stopniowo jednak oddawano do użytku sale i pod koniec września przenieśliśmy się do dużego budynku. Mimo wielkich trudności uczniowie szkoły odnoszą w dalszym ciągu sukcesy na terenie miasta, gminy i rejonu. W turnieju wiedzy o Kraju Rad - drużyna zajęła I miejsce. W X konkursie z okazji Dni Filmu Radzieckiego - I miejsce. Szkoła utrzymuje zdobyty w zeszłym roku puchar przechodni. Zespół zajmuje II miejsce w gminie i III w rejonie. Harcerze zdobywają I miejsce w konkursie na piosenkę żołnierską w marszu, I miejsce w IV manewrach techniczno- obronnych. W następnych latach trwa pasmo osiągnięć uczniów w różnych dziedzinach działalności. W latach 1978 - 1984 do znacznych osiągnięć należą:
- I i III miejsce w gminnym konkursie recytatorskim - grupa młodsza
- I miejsce - piosenka w marszu.
- I miejsce - młodzież zapobiega pożarom.
- Zwycięstwa w niektórych konkurencjach spartakiady młodzieży.
- I miejsce w młodzieżowej Spartakiadzie w województwie na 100 metrów.
- Zwycięstwa w rejonowych olimpiadach języka rosyjskiego i dobre miejsce w Olimpiadzie Wojewódzkiej.
- I miejsce w konkursie czytelniczym pt. "Polska Piastów" indywidualnie.
- IX miejsce w tym samym konkursie na szczeblu wojewódzkim.
- V miejsce w województwie w zawodach z fizyki.
- Udział w wojewódzkiej olimpiadzie języka rosyjskiego i języka polskiego.
- I miejsce indywidualne w konkursie pt. "60- lecie powstania ZSRR".
- I miejsce drużynowe i I i III indywidualne w "Turnieju wiedzy o Wolsztynie".
- I miejsce w konkursie pt. "Rozśpiewajmy się".
- II miejsce w rejonowych eliminacjach "Wieloboju Obronnego".
- Zwycięstwo i udział w wojewódzkich zawodach latawców.
- I miejsce i puchar w konkursie wiedzy o Kraju Rad.
W roku szkolnym 1982/83 (po półroczu) ze stanowiska zastępcy dyrektora rezygnuje koleżanka E. Wais i do końca roku dyrektor Wirt zostaje bez zastępcy. Od września 1983 roku funkcję zastępcy dyrektora obejmuje mgr Stanisław Warguła. Rok szkolny 84/85 upamiętnił się wieloma wydarzeniami w życiu szkoły. Na emeryturę odchodzi dotychczasowy wieloletni dyrektor kolega Julian Wirt. Funkcję dyrektora obejmuje mgr Stanisław Warguła, a zastępcy Gabriela Banaszak. W dwa dni po inauguracji roku szkolnego to jest 3 września komisja Straży Pożarnej wyłącza z eksploatacji barak. Ubywają dwie izby lekcyjne. 500 dzieci podzielonych na 18 oddziałów zajmuje 9 izb lekcyjnych (w tym jedna bardzo mała). Po usilnych staraniach, w które zaangażowali się Inspektor Oświaty i Naczelnik Miasta, 13 września "wchodzimy" do baraku. W dniu 17 września (po lekcjach) barak zostaje podpalony i w konsekwencji definitywnie wyłączony z eksploatacji szkoły. W między czasie trwa batalia o przyznanie dla Szkoły Podstawowej Nr 2 budynku PGKiM "Kuźnicy". Wreszcie 19 października w sali widowiskowej w "Kuźnicy" odbywa się narada z udziałem Naczelnika., Inspektora BHP z Zielonej Góry, inspektorów budowlanych i dyrektora oraz władz oświatowych, na której zapadają ostateczne decyzje, jakie prace modernizacyjno- adaptacyjne muszą być wykonane. W wyniku osobistego zaangażowania się dyrektora KPRB remont budynku został ukończony w bardzo krótkim czasie. Praktycznie od listopada szkoła zaczęła stopniowo korzystać z pomieszczeń w "Kuźnicy". Należy podkreślić wielki wkład pracy społecznej i zaangażowania rodziców, i nauczycieli, jak również zakładów pracy Wolsztyna. Rodzice wymalowali pomieszczenia klasowe farbą przekazaną przez Spółdzielnię Remontowo- Budowlaną. POM wykonał wieszaki i szatnię. FAM przekazał wykładzinę podłogową, z której rodzice wykonali gazetki. WFM przekazało materiały, z których wykonano szafy wnękowe i biurko. Ponadto WFM przekazał nieodpłatnie meble kuchenne do urządzenia klas w "Kuźnicy" i pracowni geograficznej. Rodzice wykonali i zainstalowali rolety do zaciemnienia pracowni geograficznej. 23 listopada 1984 r., z inicjatywy dyrektora szkoły, powołany został Społeczny Komitet Rozbudowy Szkoły Podstawowej nr 2 w Wolsztynie. W skład komitetu weszli rodzice, przedstawiciele zakładów pracy, komitetu osiedlowego, władz oświatowych, władz politycznych i przedstawiciele pracowników szkoły. Cele komitetu było zebranie funduszy na rozbudowę Szkoły Nr 2 Przyjęcie budynku "Kuźnicy" jest tylko rozwiązaniem doraźnym. W rejonie naszej szkoły powstaje osiedle mieszkaniowe na kilkaset rodzin, a więc rozbudowa szkoły jest konieczna. Młodzież szkolna brała czynny udział w pracach społecznych na rzecz miasta i szkoły. Opiekowała się cmentarzem jeńców radzieckich i grobami powstańców. Zaczęła się zbiórka funduszy. Zebrano przez dwa lata około 5 milionów zł, co wystarczyło na zapłacenie dokumentacji. Szczęśliwie znalazły się pieniądze i w lipcu 1986 r. ruszyła rozbudowa. Tempo budowy było oszałamiające. Budowano tak szybko, że projektanci nie nadążali z dokumentacją. Przez to budynek ma wiele wad utrudniających pracę. Niefunkcjonalne są korytarze, usytuowanie biblioteki, brak dużego pomieszczenia lub holu, gdzie można by organizować apele i inne imprezy szkolne. Mimo wszystko, urządzając szkołę, wszyscy byli bardzo szczęśliwi. W dniu 1 września 1988 r. nastąpiło uroczyste otwarcie szkoły. W tym roku obejmuje funkcję dyrektora mgr Grażyna Jańska. W pół roku później oddana została do użytku piękna sala gimnastyczna o wymiarach 42m na 18m, zmodernizowane zostały boisko i inne urządzenia sportowe. Szkoła przez rok pracowała w komfortowych warunkach. W 17 pomieszczeniach dydaktycznych uczyły się 23 oddziały.
Ale już w roku szkolnym 1989/90 - liczyła 26 oddziałów, aż do 32 oddziałów w roku szkolnym 1992/93. Szkoła zaczęła się "dusić". Aby skrócić czas przebywania uczniów w szkole, zajęcia zaczynały się od 7.30, z pięciominutowymi przerwami i dwoma dłuższymi - obiadowymi. Dzięki temu 11 lekcja kończyła się o godz.17.10. W roku 1990 mgr Lucyna Bobińska objęła stanowisko wicedyrektora (pełniąc ją do 1999 r., a dziś pełni tę funkcję w Gimnazjum Nr 1). W 1993 powołana została druga wicedyrektorka koleżanka mgr Hanna Kania (pełni tę funkcję do dziś). Od razu po otwarciu szkoły nastąpiły przygotowania do nadania (a właściwie powrotu do przedwojennego) imienia Tadeusza Kościuszki. Opracowany został długofalowy plan przygotowań. po dwóch latach, 10 września 1990 r., Kurator zielonogórski nadał szkole imię. Uroczystość rozpoczęła się Mszą Świętą, na której poświęcony został sztandar. Szkoła stale się rozwija. Po zakupieniu nowoczesnego sprzętu audio - video powstaje pierwsza w Wolsztynie i jedna z pierwszych w województwie zielonogórskim pracownia AV z bogatym zbiorem kaset, prowadzona przez bibliotekarki. Z pracowni korzystają wszyscy nauczyciele przedmiotowcy. Pracownia wykorzystywana jest kilkaset razy w ciągu roku szkolnego. Zaczyna działać sklepik prowadzony przez Samorząd Uczniowski. Samorząd rozpoczyna wydawanie gazetki szkolnej "Dwója". W ramach wychowania ekologicznego szkoła kontynuuje ścisłą współpracę z Kołem Łowieckim "Diana", która owocuje przekazaniem szkole nowoczesnego magnetowidu. Od półrocza roku szkolnego 90/91 część klas z nauczania początkowego zostaje przeniesiona do nowego budynku szkolnego przerobionego z przedszkola przy ulicy Powstańców Wielkopolskich, stanowiącego filię SP 2. Od nowego roku szkolnego filia przekształcona zostaje w samodzielną Szkołę podstawową Nr 5 z klasami nauczania początkującego. Baza szkoły ulega ciągłej modernizacji. Zakupiono kserokopiarkę i kamerę video. Wszystko z funduszy wypracowanych przez szkołę i Radę Rodziców. Ciągłe doskonalenie kadry nauczycielskiej i bazy szkolnej przynoszą wymierne efekty, dydaktyczne, wychowawcze i sportowe. Po 80 latach działalności dnia 31 sierpnia 1999 r. Szkoła Podstawowa nr 2 imienia Tadeusza Kościuszki przestaje istnieć. W to miejsce, "Zakłada się publiczne Gimnazjum Nr 1 w Wolsztynie przy ulicy Wschowskiej 15, zwane dalej szkołą". Uchwałą Rady Miejskiej w Wolsztynie z dnia 25 lutego 1999 r., nr VII/56/99 paragraf 1.
